विमल पोखरेल
(हाल : ट्रोन्हेम, नर्वे)
संविधान सभाको निर्वाचनपश्चात नेकपा एमालेका आम कार्यकर्ता र सुभचिन्तकहरुमा एक प्रकारको अन्यौल र निराशा छाएको सत्यलाई सवैले आत्मसात गरेको विषय हो । नेपालको वामपन्थी आन्दोलनमा मुलधारको रुपमा स्थापित भइसकेको, अनि राष्ट्रिय राजनितिमा अग्रणी भुमिका निर्वाह गरिरहेको पार्टी एकाएक तेस्रो स्थानमा ओर्लनु आम कार्यकर्ता र सुभचिन्तकहरुका लागि साच्चै चिन्ताको विषय पनि हो । नेकपा एमालेको नेतृत्व आफैंले समेत निर्वाचन परिणामलाई पार्टी ईतिहासमा सवैभन्दा गम्भीर धक्का भनी समिक्षा गरिसकेको अवस्थामा कार्यकर्ता पंक्ति आफ्ना जिज्ञासा र खुल्दुलीहरुलाई लुकाएर वस्ने अवस्थामा छैनन् । अझ निर्वाचनलाई प्रत्यक्ष नजर लगाउन नपाएका प्रवासमा कार्यरत कार्यकतारहरु वास्तवमै नेकपा एमाले दुब्लाएर सानो भएको हो वा तौल जोख्ने तराजुमा नै गढवडी थियो भन्ने कुराको द्धिविधामा अल्झिरहेका छन् । अझ आफुजस्तै सिद्धान्त र विचार वोकेको भनिने माओवादी निर्वाचनको परिणाममा सवैभन्दा अगाडि आउनुले आगामी दिनमा दिग्भ्रम, घुमाउरो पलायन र अवसरवादको खतरा झनै टड्कारो वनेको छ । निर्वाचनपश्चात फेरिएको शक्ति सन्तुलनको सर्न्दर्भमा नेकपा एमालेको अवसथाका वारेमा प्रवासमा रहेका कार्यकर्ता र सुभचिन्तकहरुमा हुर्किरहेका जिज्ञासा र खुल्दुलीहरुको चिरफार गर्नु अत्यन्त सान्दर्भिक हुनआउछ । नेकपा एमालेको पराजयका पछाडि मुख्य कारण के के होलान्- पार्टी विगतमा खेलेको भुमिका कमजोर थियो- एमालेले यस निर्वाचनमा कहा र कति हार्यो- अव एमाले वामपन्थी आन्दोलनको मुलपवाह हो कि हैन- एमाले र माओवादी उस्तै हो वा भिन्नता छ- पार्टी जनमत र संगठनमा रिक्ल्यामेशन सम्भव छ- प्रवासका पार्टी कार्यकर्ताहरुले अव के गर्ने- यिनै सवालहरुको जवाफ खोज्ने कार्य नै विदेशमा वस्ने कार्यकर्ता र सुभचिन्तकहरुको तात्कालीक जिम्मेवारी हुन आउँछ ।
यथासिघ निर्वाचनको मागः एमालेको कार्यनैतिक गल्ती
पहिलो कुरा त देशमा विद्यमान असुरक्षा र राज्यविहीनतालाई रत्तिभर पनि ख्याल नगरी वेतुकसँग निर्वाचनको मागलाई उराल्नु एमालेको ठुलो कार्यनैतिक भुल थियो । ३३ हजार सेना भएको अनि राज्यकोषवाट मासिक आधा अरव वरावरको वजेट प्राप्त गर्ने दलसँग रित्तो हात प्रतिश्पर्धामा नारिन खोज्नु एमालेको अलिकता दुश्साहस पनि थियो । पार्टीसग भएको संगठन संरचना पनि हतियारवद्ध शक्तिसँग पतिश्पर्धा गर्ने तहमा थिएन र त्यो भिडन्तको उद्धेश्यतर्फअभिमुख पनि थिएन । यदि राज्यका सवै अंगहरु चालु हालतमा रहेको कुनै विकसित मुलुक हुँदो हो त एमालेको विद्यमान संरचनाले काफी सफलता दिएको हुन्थ्यो । तर देशभर राज्यको उपस्थिति सुन्यमा झरेको, प्रहरी-प्रशासन आफ्नै ज्यान जोगाउन समेत असक्षम रहेको, शान्ति सम्झौताको नाममा राष्ट्रिय सेना ब्यारेकभित्रको वन्दी वनाइएको, अनि पेशाकर्मी र ब्यवसायी नागरीकहरु आतंकको छायाँभित्र त्रसित, थकित र निरास वनेको अवस्थामा एमालेको निशस्त्र कार्यकर्ता पंक्तिले उल्लेख्य केही गर्नसक्ने अवस्था नै थिएन । त्यसैको परिणाम निर्वाचनमा उम्मेदवार माथि सांघातिक आक्रमण हुँदा, जिल्ला तहका नेताहरुका हातखुट्टा भाँचिदा, र्समर्थक र मतदाताहरुलाई धम्क्याइदा समेत निरिह वनेर संचारमाध्यममा अलापविलाप गर्नुवाहेक कुनै विकल्प वाँकी थिएन ।
असफल सुरक्षा योजना र पराजित नेतृत्वपंक्ति
धादिङको ३ नम्वर क्षेत्रमा माओवादीले एकसय जना कार्यकर्ताहरुलाई निर्वाचन अवधिभर एमालेको कार्यक्रम विथोल्ने काममा मात्र खटायो । एमाले उमेद्वार जुन ठाँऊमा जान्थे, माओवादी जत्था त्यही ठाऊँमा ट्रक चढेर आक्रमण गर्न पुग्थे । त्यसतो अवस्थामा निर्वाचनमा जित्नु त कता हो कता उम्मेदवार र कार्यकर्ताको ज्यान जोगाउनु मात्र पनि ठुलो कुरा हुन थाल्यो । सम्पर्ण वाग्मती अंचलको तस्वीर लगभग यस्तै यस्तै थियो । काठमाण्डौ भित्रै माधव नेपाल निर्वाचन लडेको गोठाटारमा चुनावको मुखैमा एमालेको प्रचार कार्यालय तोडफोड गरियो तर त्यसको प्रतिरोध पार्टी गर्न सक्यो न राज्यले नै सुरक्षा दिन सक्यो । चैत्रको दोसो साता एमालेको वुटवलस्थित अंचल कार्यालय माथि वाइसिएलले धावा वोल्यो तर एमाले पार्टी लडेर आफ्नो कार्यालय जोगाउनुको सट्टा वार्ता गरेर आक्रमणवाट जोगिने काममा लाग्यो । इलामको दानावारीमा झलनाथ खनालको चुनावी सभा विथोलियो, वर्दियामा वामदेव गौतम माथि सभामा भाषण गरिरहेका वेलामा लछारपछार गरियो, उदयपुरमा अशोक र्राईलाई सुतेको घरवाटै अपहरण गरियो । रौतहटमा माधव नेपालको वाटो अवरुद्ध पारियो, झापामा केपी ओली चढेको गाडीमा पेट्रोल र्छर्केर आगो लगाइयो । यसरी निर्वाचनमा भिडेका प्रमुख नेताहरु नै पुर्ण रुपले असुरक्षित हुँदा समेत निर्वाचन जितिन्छ भनेर आशा पाल्नु एमाले नेतृत्वको दिवा-सपना मात्र थियो । माओवादीको नियोजित आक्रमणकै कारण केन्द्रीय सदस्यहरु पुरुषोत्तम पौडेल, राजेन्द पाण्डे, गोकर्ण बिष्ट, गोविन्द कोइराला, डिल्ली महत, पशुपति चौंलागाई, गंगा तुलाधार, गुरु वराल लगायतले आफ्नो क्षेत्रमा मतदान केन्दको सुरक्षा गर्नमात्र नसकेर पराजित हुनु परेको कुरा घाम जत्तिकै र्छलङ्ग छ । थप पष्टीकरणका लागि १ - २ निर्वाचन क्षेत्रको घटनाक्रमलाई हेरौं । पाचथरको क्षेत्र १ मा निर्वाचनको २ दिन अघि एमाले जिल्ला कमिटी सदस्य बाबुराम पोखरेल सहित १९ जनालाई माओवादीद्धारा सांघातिक आक्रमण गरी हेलिकप्टरवाट धरान ल्याउनु परयो, फलस्वरुप ओयाम गाविसको मतदान केन्द माओवादीले कब्जा गर्न सफल भयो, अन्ततः परिणाममा एमालेले १७ मतले त्यस क्षेत्रमा निर्वाचन हार्नु पर्यो । यस वाहेक सिन्धुपाल्चोक ३, धनकुटा २, नवलपरासी २, महोत्तरी ३, वारा ५, कपिलबस्तु १, वाजुरा, रुपन्देही २, र्सलाही ३ लगायतका ४० भन्दा वढी निर्वाचन क्षेत्रहरु माओवादी आतंकको चपेटामा परेर अत्यन्त झिनो मतवाट एमालेले पराजय भोग्नु पर्यो ।
दिशाहीन प्रचार रणनीति
निर्वाचन अघि आफुमाथि भएका वारम्वारका आक्रमणको प्रतिकार गर्न पनि नसक्ने वरु उल्टै आफ्ना नेता कार्यकर्ताले देशभर कुर्टाई खाएको कुरालाई पत्रिकावाजी गर्ने काम मात्र गर्यो एमालेले निरन्तर । यस्ता समाचार प्रचारित भइरहँदा खवर सुन्ने कार्यकर्ता र भोट हाल्ने र्समर्थकको मनोवल गिर्छ, निरासा छाउँछ भन्ने कुराको हेक्का राख्न सकेन नेतृत्वले । सामान्य नागरीकहरु शक्तिशालीलाई विश्वास गर्छन्, कुर्टाई खाएर भाग्नेहरुले आफ्नो सुरक्षा गर्छ भनेर विश्वास गर्न सक्दैनन् भन्ने जस्ता लर्डाईको मनोविज्ञानलाई नवुझ्नु नै पचार रणनीतिको महाभुल देखियो । एमाले सुविधाभोगी भएर निर्वाचन हारेको हैन बरु कठोर युद्धवाट भर्खर खुल्ला राजनीतिमा आएका माओवादी कति हदसम्म सुविधाभोगी भएका छन् भन्ने कुराको जानकारी जनतालाई नपुर्याउनु पनि हारको अर्को कारण हो । माओवादी नेताहरुले एमालेका भन्दा महंगा कपडा लगाएका, वढ्ता महंगा वंगला भाडामा लिएर वसेका, चन्दा उठाएको पैसाले नातेदारका नाममा घरघडेरी जोडेका घटना देशैभरी देख्न सकिन्छ । माओवादीका सवै केन्दीय नेताहरु रातो प्लेटको निजी गाडीमा सुरक्षागार्ड सहित राजधानीमा हुइकिइरहेको कुरा सवैलाई थाहै छ । तर एमाले नेतृत्वले माओवादीका यस्ता जघन्य गल्तीहरुलाई निर्वाचनमा मुद्धा नवनाउनु रणनीतिक कमजोरी थियो । किनकी लर्डाईमा विजय प्राप्त गर्नको लागि आफ्नो राम्रो कुरा मात्र वाँडेर हुदैन विरोधीका नराम्रो कुराको पनि प्रचार गर्नुपर्दछ ।
माओवादीको नाटकीय लोकप्रियताः अल्पनिद्राको सपना वा दिग्भ्रम
हतियारकै वलमा भएका संसारका निर्वाचनहरुले यस्तै परिणामहरु दिएका छन् । पाकिस्तानमा मुसरर्फ़ले जितेको निर्वाचन यस्तै थियो । प्यालेस्टाइनमा हमासको जीत हतियारकै वलमा थियो । इराकमा सद्दाम हुसेनले चुनाव गराउँदा ९५ पतिशत भोट यस्तै तरिकाले ल्याउँथे र त्याहाको निर्वाचन पनि शान्तिपुर्ण नै हुन्थ्यो । निर्वाचनको दिनमा भिडन्त नहुनु भनेको निर्वाचन स्वच्छ हुनुको सुचक होइन । आफ्ना विरोधीलाई माओवादीले १० वर्षअघि नै गाऊँठाऊँवाट लखेटिसकेको थियो । माओवादीले मारेका, अंगभंग वनाएका, घरवार जलाएर लखेटेका लाखौं नेपालीको मनवाट आतंकको मनोवैज्ञानीक त्रास किंचित पनि घटेको थिएन । मान्छे मार्ने उद्योगधन्दामा लागेकाहरुले अव मार्दैनन् भन्ने कुराको विश्वास पनि आममानिसमा पलाएको थिएन । शान्ति सम्झौतामा हस्ताक्षर गरेपछि पनि आफ्ना विरोधीहरुलाई पुलिस चौकीवाटै खोसेर आफ्नो यातनागृहमा लाने हैसियतमा माओवादीहरु थिए । गाऊँठाऊँमा ५ जना माओवादीले ५० जना भन्दा वढी विपक्षीलाई खेद्न सक्ने मनोवल स्थापित भएको थियो विगत वर्षा विद्यमान राज्यविहीनताको कारणवाट । माओवादीलाई कसैले विरोधमात्र गर्यो भनेपनि जनताको करवाट तलव खाएका छापामारहरु ब्याकअप फोर्सको रुपमा दाखिला हुन्थे तर निशस्त्र हैसियतका दलहरुको संगठित ब्याकअप फोर्स कुनैखाले ब्यारेकमा पनि थिएनन् ।माओवादीले यत्तिका धेरै सिट जितिसक्दा पनि धाधलीको आरोप लगाउनु एकखालको कमजोर मानसिकता हो भन्न सकिएला तर निर्वाचनमा माओवादीको प्रस्तुतिलाई समिक्षा नगरीकन कारक र कारणहरुलाई रामरी पहिल्याउन सकिंदैन, जस्ले भविश्यको वाटो निर्धारण हुन सक्दैन । धेरै शहरीया मध्यमवर्गको मुखमा एउटै तर्क झुण्डिएको छ कि गाऊँमा त माओवादीले कब्जा गरे होलान् तर राजधानी शहरमा त हैन होला नि । विगत २ वर्षा माओवादीले काठमाण्डौं उपत्यकाभित्र खडा गरेका वाइसीएल क्याम्पहरु, जनअदालत, यातनागृह देख्ने शहरीया राजधानीवासीहरु व्ास्तविकतालाई अनुभुत गर्न सक्छन् । फेरी गाँऊँमा आक्रमण गरेर शहरमा मनोवैज्ञानिक आतंक सिर्जना गर्ने माओवादको सैन्य रणनीति नै त्यही हो । फरक त के मात्र हो भने एमाले लगायतका पार्टीले संविधान सभालाई नियमति निर्वाचनको रुपमा आत्मसात गरे माओवादीले युद्धकै निरन्तरताको रुमा अंगिकार गर्यो । अनि कतिपय सतही विश्लेषकहरुले भन्ने गरेका छन् कि अलिअलि धाँधली त पहिलेका निर्वाचनमा पनि भएका थिए । ल त्यो पनि ठिकै छ तर यसअघिका कुनै निर्वाचनहरुमा प्रतिश्पर्धी पार्टी साथमा ३३ हजार शसस्त्र सेना थिए वा कुनै पार्टी विशेषले आधा अरवको वजेट राज्यको कोषवाट मासिक रुपमा पाउँथ्यो ।
संविधानसभा परिणाम पार्टीको वास्तविक हैसियत मापक होइन निर्वाचनमा माओवादीका सवै ज्यादतीहरुलाई हेर्दा एउटै निश्कर्षा पुग्न सकिन्छ कि निर्वाचनमा उसले प्राप्त गरेको मत वास्तविक जनमतभन्दा अत्याधिक हो भने एमाले वा कांगेसको मत वास्तविक जनमत भन्दा न्युनतम देखिन पुग्यो । त्यसैले निर्वाचनको गणितलाई मात्र आधार मानेर एमाले र कांगेसको हैसियतलाई नजरअन्दाज गरियो वा माओवादीलाई वास्तवमै एमाले वा कांगेसको भन्दा दोब्बरको हकदार ठानियो भने त्यो नेपालको राजनीतिमा ठुलो गल्ती हुनेछ । हिंसा र आतंकको सहाराले हासिल गरिएको तत्कालीन मत साच्चिकै भ्रामक वासतविकता हो । त्यसैले एमाले कार्यकर्ता र शुभचिन्तकहरुले त्यो भ्रमात्मक निर्वाचन नतिजालाई आधार वनाएर आफुलाई कमजोर भएको ठान्नु गलत हुनेछ । विगतका निर्वाचनहरुमा हुने मतको थपघटलाई पार्टीको लोकपियतासँग गाँसेर हेर्न सकिए पनि यसपटकको निर्वाचन परिणामको लागि एमालेले आन्तरिक कमजोरीलाई प्रधान कारण ठान्नु आफ्नो शक्तिलाई अति न्युन मुल्यांकन गर्नु हो । समग्र राज्यविहीनताको पृष्ठभुमिमा विगत २ वर्षेखि चलेको देशमा आफ्ना कमजोरीले मात्र निर्वाचन हारियो भन्नु फगत निराशातर्फो मार्ग पनि हो । र्त्र्सथ यसवाट के बुझ्नुपर्छ भने एमालेको वास्तविक ओजन घटेको होइन बरु तौल जोख्ने तराजुमा नै स्पष्ट गड्वढी थियो ।
वर्तमानमा प्रवासी कार्यकर्ताहरुका प्रमुख कार्यभारहरु
नेकपा एमाले वास्तवमा कम्युनिष्ट आन्दोलनमा पजातान्त्रिकरणको प्रणेता हो । सोभियत सत्ताको पतन, चिनिया साँस्कृतिक क्रान्तिको गम्भीर धक्का र पुर्वी युरोपका दर्जनौं राष्ट्रवाट ढलिरहेको कम्युनिष्ट शासनलाई गम्भीर शिक्षाको रुपमा आत्मसात गर्दै कम्युनिजमभित्र लोकतन्त्रका उच्चतम आदर्शहरुलाई समावेश गर्नमा एमालेले ठुलो योगदान गरेको छ । लोकतन्त्रको सवालमा एमाले र माओवादीविचमा असाध्यै धेरै भिन्नताहरु विद्यमान छन् । माओवादीहरु सिद्धान्त र ब्यवहार दुवैले निरंकुश, तानाशाही र क्रुर छन्, उनिहरु सत्ताको स्रोत वन्दुक अर्थात हतियारलाई मान्दछन् । तर नेकपा एमाले शान्तिपुर्ण प्रतिष्पर्धा र आवधिक निर्वाचनवाट सत्तामा पुग्ने उद्देश्य लिन्छ । वास्तवमा जनमतवाट प्राप्त सत्ता नै दिगो र प्रभावकारी पनि हुन्छ भन्नेमा एमाले विश्वास गर्छ ।
- त्यसैले प्रवासमा कार्यरत नेकपा एमालेका कार्यकर्ता र सुभेच्छुकहरु यतिवेला निर्भिकता र उच्च आत्मवलका साथ संगठन विस्तार र राजनैतिक पहलकदमीमा लाग्नुपर्दछ ।
यथासिघ निर्वाचनको मागः एमालेको कार्यनैतिक गल्ती
पहिलो कुरा त देशमा विद्यमान असुरक्षा र राज्यविहीनतालाई रत्तिभर पनि ख्याल नगरी वेतुकसँग निर्वाचनको मागलाई उराल्नु एमालेको ठुलो कार्यनैतिक भुल थियो । ३३ हजार सेना भएको अनि राज्यकोषवाट मासिक आधा अरव वरावरको वजेट प्राप्त गर्ने दलसँग रित्तो हात प्रतिश्पर्धामा नारिन खोज्नु एमालेको अलिकता दुश्साहस पनि थियो । पार्टीसग भएको संगठन संरचना पनि हतियारवद्ध शक्तिसँग पतिश्पर्धा गर्ने तहमा थिएन र त्यो भिडन्तको उद्धेश्यतर्फअभिमुख पनि थिएन । यदि राज्यका सवै अंगहरु चालु हालतमा रहेको कुनै विकसित मुलुक हुँदो हो त एमालेको विद्यमान संरचनाले काफी सफलता दिएको हुन्थ्यो । तर देशभर राज्यको उपस्थिति सुन्यमा झरेको, प्रहरी-प्रशासन आफ्नै ज्यान जोगाउन समेत असक्षम रहेको, शान्ति सम्झौताको नाममा राष्ट्रिय सेना ब्यारेकभित्रको वन्दी वनाइएको, अनि पेशाकर्मी र ब्यवसायी नागरीकहरु आतंकको छायाँभित्र त्रसित, थकित र निरास वनेको अवस्थामा एमालेको निशस्त्र कार्यकर्ता पंक्तिले उल्लेख्य केही गर्नसक्ने अवस्था नै थिएन । त्यसैको परिणाम निर्वाचनमा उम्मेदवार माथि सांघातिक आक्रमण हुँदा, जिल्ला तहका नेताहरुका हातखुट्टा भाँचिदा, र्समर्थक र मतदाताहरुलाई धम्क्याइदा समेत निरिह वनेर संचारमाध्यममा अलापविलाप गर्नुवाहेक कुनै विकल्प वाँकी थिएन ।
असफल सुरक्षा योजना र पराजित नेतृत्वपंक्ति
धादिङको ३ नम्वर क्षेत्रमा माओवादीले एकसय जना कार्यकर्ताहरुलाई निर्वाचन अवधिभर एमालेको कार्यक्रम विथोल्ने काममा मात्र खटायो । एमाले उमेद्वार जुन ठाँऊमा जान्थे, माओवादी जत्था त्यही ठाऊँमा ट्रक चढेर आक्रमण गर्न पुग्थे । त्यसतो अवस्थामा निर्वाचनमा जित्नु त कता हो कता उम्मेदवार र कार्यकर्ताको ज्यान जोगाउनु मात्र पनि ठुलो कुरा हुन थाल्यो । सम्पर्ण वाग्मती अंचलको तस्वीर लगभग यस्तै यस्तै थियो । काठमाण्डौ भित्रै माधव नेपाल निर्वाचन लडेको गोठाटारमा चुनावको मुखैमा एमालेको प्रचार कार्यालय तोडफोड गरियो तर त्यसको प्रतिरोध पार्टी गर्न सक्यो न राज्यले नै सुरक्षा दिन सक्यो । चैत्रको दोसो साता एमालेको वुटवलस्थित अंचल कार्यालय माथि वाइसिएलले धावा वोल्यो तर एमाले पार्टी लडेर आफ्नो कार्यालय जोगाउनुको सट्टा वार्ता गरेर आक्रमणवाट जोगिने काममा लाग्यो । इलामको दानावारीमा झलनाथ खनालको चुनावी सभा विथोलियो, वर्दियामा वामदेव गौतम माथि सभामा भाषण गरिरहेका वेलामा लछारपछार गरियो, उदयपुरमा अशोक र्राईलाई सुतेको घरवाटै अपहरण गरियो । रौतहटमा माधव नेपालको वाटो अवरुद्ध पारियो, झापामा केपी ओली चढेको गाडीमा पेट्रोल र्छर्केर आगो लगाइयो । यसरी निर्वाचनमा भिडेका प्रमुख नेताहरु नै पुर्ण रुपले असुरक्षित हुँदा समेत निर्वाचन जितिन्छ भनेर आशा पाल्नु एमाले नेतृत्वको दिवा-सपना मात्र थियो । माओवादीको नियोजित आक्रमणकै कारण केन्द्रीय सदस्यहरु पुरुषोत्तम पौडेल, राजेन्द पाण्डे, गोकर्ण बिष्ट, गोविन्द कोइराला, डिल्ली महत, पशुपति चौंलागाई, गंगा तुलाधार, गुरु वराल लगायतले आफ्नो क्षेत्रमा मतदान केन्दको सुरक्षा गर्नमात्र नसकेर पराजित हुनु परेको कुरा घाम जत्तिकै र्छलङ्ग छ । थप पष्टीकरणका लागि १ - २ निर्वाचन क्षेत्रको घटनाक्रमलाई हेरौं । पाचथरको क्षेत्र १ मा निर्वाचनको २ दिन अघि एमाले जिल्ला कमिटी सदस्य बाबुराम पोखरेल सहित १९ जनालाई माओवादीद्धारा सांघातिक आक्रमण गरी हेलिकप्टरवाट धरान ल्याउनु परयो, फलस्वरुप ओयाम गाविसको मतदान केन्द माओवादीले कब्जा गर्न सफल भयो, अन्ततः परिणाममा एमालेले १७ मतले त्यस क्षेत्रमा निर्वाचन हार्नु पर्यो । यस वाहेक सिन्धुपाल्चोक ३, धनकुटा २, नवलपरासी २, महोत्तरी ३, वारा ५, कपिलबस्तु १, वाजुरा, रुपन्देही २, र्सलाही ३ लगायतका ४० भन्दा वढी निर्वाचन क्षेत्रहरु माओवादी आतंकको चपेटामा परेर अत्यन्त झिनो मतवाट एमालेले पराजय भोग्नु पर्यो ।
दिशाहीन प्रचार रणनीति
निर्वाचन अघि आफुमाथि भएका वारम्वारका आक्रमणको प्रतिकार गर्न पनि नसक्ने वरु उल्टै आफ्ना नेता कार्यकर्ताले देशभर कुर्टाई खाएको कुरालाई पत्रिकावाजी गर्ने काम मात्र गर्यो एमालेले निरन्तर । यस्ता समाचार प्रचारित भइरहँदा खवर सुन्ने कार्यकर्ता र भोट हाल्ने र्समर्थकको मनोवल गिर्छ, निरासा छाउँछ भन्ने कुराको हेक्का राख्न सकेन नेतृत्वले । सामान्य नागरीकहरु शक्तिशालीलाई विश्वास गर्छन्, कुर्टाई खाएर भाग्नेहरुले आफ्नो सुरक्षा गर्छ भनेर विश्वास गर्न सक्दैनन् भन्ने जस्ता लर्डाईको मनोविज्ञानलाई नवुझ्नु नै पचार रणनीतिको महाभुल देखियो । एमाले सुविधाभोगी भएर निर्वाचन हारेको हैन बरु कठोर युद्धवाट भर्खर खुल्ला राजनीतिमा आएका माओवादी कति हदसम्म सुविधाभोगी भएका छन् भन्ने कुराको जानकारी जनतालाई नपुर्याउनु पनि हारको अर्को कारण हो । माओवादी नेताहरुले एमालेका भन्दा महंगा कपडा लगाएका, वढ्ता महंगा वंगला भाडामा लिएर वसेका, चन्दा उठाएको पैसाले नातेदारका नाममा घरघडेरी जोडेका घटना देशैभरी देख्न सकिन्छ । माओवादीका सवै केन्दीय नेताहरु रातो प्लेटको निजी गाडीमा सुरक्षागार्ड सहित राजधानीमा हुइकिइरहेको कुरा सवैलाई थाहै छ । तर एमाले नेतृत्वले माओवादीका यस्ता जघन्य गल्तीहरुलाई निर्वाचनमा मुद्धा नवनाउनु रणनीतिक कमजोरी थियो । किनकी लर्डाईमा विजय प्राप्त गर्नको लागि आफ्नो राम्रो कुरा मात्र वाँडेर हुदैन विरोधीका नराम्रो कुराको पनि प्रचार गर्नुपर्दछ ।
माओवादीको नाटकीय लोकप्रियताः अल्पनिद्राको सपना वा दिग्भ्रम
हतियारकै वलमा भएका संसारका निर्वाचनहरुले यस्तै परिणामहरु दिएका छन् । पाकिस्तानमा मुसरर्फ़ले जितेको निर्वाचन यस्तै थियो । प्यालेस्टाइनमा हमासको जीत हतियारकै वलमा थियो । इराकमा सद्दाम हुसेनले चुनाव गराउँदा ९५ पतिशत भोट यस्तै तरिकाले ल्याउँथे र त्याहाको निर्वाचन पनि शान्तिपुर्ण नै हुन्थ्यो । निर्वाचनको दिनमा भिडन्त नहुनु भनेको निर्वाचन स्वच्छ हुनुको सुचक होइन । आफ्ना विरोधीलाई माओवादीले १० वर्षअघि नै गाऊँठाऊँवाट लखेटिसकेको थियो । माओवादीले मारेका, अंगभंग वनाएका, घरवार जलाएर लखेटेका लाखौं नेपालीको मनवाट आतंकको मनोवैज्ञानीक त्रास किंचित पनि घटेको थिएन । मान्छे मार्ने उद्योगधन्दामा लागेकाहरुले अव मार्दैनन् भन्ने कुराको विश्वास पनि आममानिसमा पलाएको थिएन । शान्ति सम्झौतामा हस्ताक्षर गरेपछि पनि आफ्ना विरोधीहरुलाई पुलिस चौकीवाटै खोसेर आफ्नो यातनागृहमा लाने हैसियतमा माओवादीहरु थिए । गाऊँठाऊँमा ५ जना माओवादीले ५० जना भन्दा वढी विपक्षीलाई खेद्न सक्ने मनोवल स्थापित भएको थियो विगत वर्षा विद्यमान राज्यविहीनताको कारणवाट । माओवादीलाई कसैले विरोधमात्र गर्यो भनेपनि जनताको करवाट तलव खाएका छापामारहरु ब्याकअप फोर्सको रुपमा दाखिला हुन्थे तर निशस्त्र हैसियतका दलहरुको संगठित ब्याकअप फोर्स कुनैखाले ब्यारेकमा पनि थिएनन् ।माओवादीले यत्तिका धेरै सिट जितिसक्दा पनि धाधलीको आरोप लगाउनु एकखालको कमजोर मानसिकता हो भन्न सकिएला तर निर्वाचनमा माओवादीको प्रस्तुतिलाई समिक्षा नगरीकन कारक र कारणहरुलाई रामरी पहिल्याउन सकिंदैन, जस्ले भविश्यको वाटो निर्धारण हुन सक्दैन । धेरै शहरीया मध्यमवर्गको मुखमा एउटै तर्क झुण्डिएको छ कि गाऊँमा त माओवादीले कब्जा गरे होलान् तर राजधानी शहरमा त हैन होला नि । विगत २ वर्षा माओवादीले काठमाण्डौं उपत्यकाभित्र खडा गरेका वाइसीएल क्याम्पहरु, जनअदालत, यातनागृह देख्ने शहरीया राजधानीवासीहरु व्ास्तविकतालाई अनुभुत गर्न सक्छन् । फेरी गाँऊँमा आक्रमण गरेर शहरमा मनोवैज्ञानिक आतंक सिर्जना गर्ने माओवादको सैन्य रणनीति नै त्यही हो । फरक त के मात्र हो भने एमाले लगायतका पार्टीले संविधान सभालाई नियमति निर्वाचनको रुपमा आत्मसात गरे माओवादीले युद्धकै निरन्तरताको रुमा अंगिकार गर्यो । अनि कतिपय सतही विश्लेषकहरुले भन्ने गरेका छन् कि अलिअलि धाँधली त पहिलेका निर्वाचनमा पनि भएका थिए । ल त्यो पनि ठिकै छ तर यसअघिका कुनै निर्वाचनहरुमा प्रतिश्पर्धी पार्टी साथमा ३३ हजार शसस्त्र सेना थिए वा कुनै पार्टी विशेषले आधा अरवको वजेट राज्यको कोषवाट मासिक रुपमा पाउँथ्यो ।
संविधानसभा परिणाम पार्टीको वास्तविक हैसियत मापक होइन निर्वाचनमा माओवादीका सवै ज्यादतीहरुलाई हेर्दा एउटै निश्कर्षा पुग्न सकिन्छ कि निर्वाचनमा उसले प्राप्त गरेको मत वास्तविक जनमतभन्दा अत्याधिक हो भने एमाले वा कांगेसको मत वास्तविक जनमत भन्दा न्युनतम देखिन पुग्यो । त्यसैले निर्वाचनको गणितलाई मात्र आधार मानेर एमाले र कांगेसको हैसियतलाई नजरअन्दाज गरियो वा माओवादीलाई वास्तवमै एमाले वा कांगेसको भन्दा दोब्बरको हकदार ठानियो भने त्यो नेपालको राजनीतिमा ठुलो गल्ती हुनेछ । हिंसा र आतंकको सहाराले हासिल गरिएको तत्कालीन मत साच्चिकै भ्रामक वासतविकता हो । त्यसैले एमाले कार्यकर्ता र शुभचिन्तकहरुले त्यो भ्रमात्मक निर्वाचन नतिजालाई आधार वनाएर आफुलाई कमजोर भएको ठान्नु गलत हुनेछ । विगतका निर्वाचनहरुमा हुने मतको थपघटलाई पार्टीको लोकपियतासँग गाँसेर हेर्न सकिए पनि यसपटकको निर्वाचन परिणामको लागि एमालेले आन्तरिक कमजोरीलाई प्रधान कारण ठान्नु आफ्नो शक्तिलाई अति न्युन मुल्यांकन गर्नु हो । समग्र राज्यविहीनताको पृष्ठभुमिमा विगत २ वर्षेखि चलेको देशमा आफ्ना कमजोरीले मात्र निर्वाचन हारियो भन्नु फगत निराशातर्फो मार्ग पनि हो । र्त्र्सथ यसवाट के बुझ्नुपर्छ भने एमालेको वास्तविक ओजन घटेको होइन बरु तौल जोख्ने तराजुमा नै स्पष्ट गड्वढी थियो ।
वर्तमानमा प्रवासी कार्यकर्ताहरुका प्रमुख कार्यभारहरु
नेकपा एमाले वास्तवमा कम्युनिष्ट आन्दोलनमा पजातान्त्रिकरणको प्रणेता हो । सोभियत सत्ताको पतन, चिनिया साँस्कृतिक क्रान्तिको गम्भीर धक्का र पुर्वी युरोपका दर्जनौं राष्ट्रवाट ढलिरहेको कम्युनिष्ट शासनलाई गम्भीर शिक्षाको रुपमा आत्मसात गर्दै कम्युनिजमभित्र लोकतन्त्रका उच्चतम आदर्शहरुलाई समावेश गर्नमा एमालेले ठुलो योगदान गरेको छ । लोकतन्त्रको सवालमा एमाले र माओवादीविचमा असाध्यै धेरै भिन्नताहरु विद्यमान छन् । माओवादीहरु सिद्धान्त र ब्यवहार दुवैले निरंकुश, तानाशाही र क्रुर छन्, उनिहरु सत्ताको स्रोत वन्दुक अर्थात हतियारलाई मान्दछन् । तर नेकपा एमाले शान्तिपुर्ण प्रतिष्पर्धा र आवधिक निर्वाचनवाट सत्तामा पुग्ने उद्देश्य लिन्छ । वास्तवमा जनमतवाट प्राप्त सत्ता नै दिगो र प्रभावकारी पनि हुन्छ भन्नेमा एमाले विश्वास गर्छ ।
- त्यसैले प्रवासमा कार्यरत नेकपा एमालेका कार्यकर्ता र सुभेच्छुकहरु यतिवेला निर्भिकता र उच्च आत्मवलका साथ संगठन विस्तार र राजनैतिक पहलकदमीमा लाग्नुपर्दछ ।
- निर्वाचनपश्चात माओवादीमा हुर्किएका दम्भ, अहंकार र वाइसीएलरुपी आतंकको भण्डाफोर गर्ने, निरंकुश-तानाशाही विचार र ब्यवहारको निरन्तर प्रतिरोध गर्ने र कम्युनिजमभित्र लोकतान्त्रिक मुल्यमान्यताको आबश्यकतालाई जोडतोडका साथ प्रचारवाजी गर्ने कार्यलाई त्रि्रता दिनु पर्दछ ।
- माओवादीहरुले सत्तालिप्साको खातिर भारतीय विस्तारवाद र अमेरिकी साम्राज्यवादको खुलेआम चाकडीमा लाग्ने, राजावादीहरुको ठुलो पार्टीभित्र प्रवेश गराउने जस्ता घोर दक्षिणपन्थी भड्काउको विरुद्धमा वैचारिक आक्रमण गर्नु पर्दछ ।
- माओवादीले विगत १२ वर्षा गरेका अमानवीय हत्या र हिंसाको भण्डाफोर, शान्ति सम्झौता पश्चात माओवादीका नेता कार्यकर्तामा आकाशिएको विलासी जीवनशैली र निजी सम्पतिको भण्डारण तथा हतियारको वलमा गरिएका आर्थिक सौदावाजी एवं सिमापार तसकरीमा माओवादीका स्थानीय नेताहरुको संलग्नतालाई आम जनताको विचमा प्रचारित गर्नुपर्दछ ।
यीनै मथिका प्रमुख पहलकदमीलाई गति प्रदान गर्नसकेमा माओवादी लोकप्रियताको भ्रामक जालोलाई छोटो समयमै च्यात्न सकिनेछ । अव हामीले बुझ्नुपर्छ - निरासा र कुण्ठाले समाज अघि वढ्न सक्देन र स्वयं ब्यक्तिको जीवन पनि असफलता तिर मोडिन्छ । फेरी तपाई हामी निरास भएर चुप बस्दैमा समाजको गति कहाँ रोकिन्छ र ? वरु चुपचाप वस्ने नै यात्रामा पछि पर्छ ।
यीनै मथिका प्रमुख पहलकदमीलाई गति प्रदान गर्नसकेमा माओवादी लोकप्रियताको भ्रामक जालोलाई छोटो समयमै च्यात्न सकिनेछ । अव हामीले बुझ्नुपर्छ - निरासा र कुण्ठाले समाज अघि वढ्न सक्देन र स्वयं ब्यक्तिको जीवन पनि असफलता तिर मोडिन्छ । फेरी तपाई हामी निरास भएर चुप बस्दैमा समाजको गति कहाँ रोकिन्छ र ? वरु चुपचाप वस्ने नै यात्रामा पछि पर्छ ।
No comments:
Post a Comment