ज्योति बसुको निधन

माघ ३- भारतीय कम्युनिष्ट पार्टी मार्क्सवादीका वरिष्ठ नेता तथा पश्चिम बङ्गालका पूर्व मुख्य मन्त्री ज्योति बसुको निधन भएको छ । ९५ वर्षका बसुको निधन कोलकोताको एउटा अस्पतालमा आइतबार भएको हो । बसु २ सातादेखि गम्भीर बिरामी थिए । निधनको समय उनका पुरै परिवार तथा भारतीय कम्युनिष्ट पार्टीका बरिष्ठ नेताहरु अस्पतालमा रहेका थियो । केन्द्रीय गृह मन्त्री पि चिदबरम पनि अस्पतालमा रहेका थिए । बसुको निधन स्थानीय समयअनुसार ११ बजेर ४७ मिनेटमा भएको थियो । बसुको निधनको ‌‍औपचारिक घोषणमा बामपन्थी मोर्चा समन्वय समितीका अध्यक्ष बिमान बोसले गरेका थिए । बसु भारतका लगातार सबैभन्दा लामो समय शासन गर्ने मुख्यमन्त्री हुन् । पहिलो पटक सन् १९७७ मा पश्चिम बंगालका मुख्यमन्त्री बनेका बसुले सन् २००० मा स्वास्थ्यको कारण राजिनामा दिएका थिए । ज्योती बसुः एक जननेतासुबीर भौमिक भारतमा सन् १९९६ मा भएको संसदीय चुनाव अघि केही मानिसले के भन्न शुरु गरेक थिए भने ज्योति बसु एक दिन भारतका प्रधानमन्त्री निश्चित रुपमा बन्नेछन्। तीन वटा राज्यमा छाडेर देशका कुनै पनि स्थानमा प्रभाव नभएको कम्युनिष्ट पार्टीका उनी भएकाले मात्रै होइन। न त राष्ट्रिय राजनीतिमा उनीका भूमिका पार्टीको पोलिटब्यूरो र केन्द्रीय समितिको बैठकसम्म सिमित भएको कारणले नै। यस कारण यसो भनिएको थियो भन्ने भारतीय राजनीतिक व्यवस्थामा प्रतिस्पर्धा तिब्र थियो। केही क्षेत्रीय नेताका राजनीतिक क्षितिजमा उदय हुँदै थियो। केही बाम दल र क्षेत्रीय दलका बन्धन बनेको थियो। यस्तोमा ज्योती बसु प्रधानमन्त्री पदका सबैभन्दा सर्वसम्मत दावेदारको रुपमा देखिएका थिए। राजनीतिक दक्षताउनीसँग बंगालमा बाम दल एकै स्थानमा लामो समयसम्म राख्ने अनुभवन थियो।(यो गठबन्धन ३३ वर्षदेखि पनि सत्तामा रहेको छ तर अहिले यो कमजोर हुदै गएको संकेत देखिएको छ)।

यस्तोमा केन्द्रका राजनीतिमा एक अस्थित गठबन्धनलाई स्थीर बनाउन धेरै नै चुनौतिपूर्ण काम थियो। तर मार्क्सवादी कम्युनिष्ट पार्टी(माकपा)ले यसलाई अर्कै रुपमा लियो। माकपाले यो गठबन्धनमा सहभागी नहुने र त्यसलाई बाहिरबाट समर्थन गर्ने निर्णय गर्‍यो। यसले गर्दा ज्योती बसु प्रधानमन्त्री बन्न पाएनन्। पछि उनले पार्टीको यो निर्णयलाई ...ऐतिहासिक गल्ती'को नाम दिए। ज्योति बसुको जन्म पूर्वी बंगाल(हाल बंगलादेश)को एउटा समृद्ध मध्यवर्गिय परिवारमा सन् १९१४ जुलाई ८ मा भएको थियो। उनले कलकत्ताका एउटा क्याथोलिक विद्यालय तथा सेन्ट जेवियर्स कलेजमा पढेका थिए। कानुनको अध्ययन बसुले लण्डनमा गरे। रजनी पाम दत्त जस्ता कम्युनिष्ट नेतासँगको सम्बन्धको कारण उनले सन् १९३० मा कम्युनिष्ट पार्टी अफ इन्डियाको सदस्यता लिए। रेल्वे कर्मचारीको आन्दोलनमा सहभागी भएपछि पहिलो पटक चर्चामा आए र सन् सन् १९५७ मा पश्चिम बंगाल विधान सभाका उनी विपक्षी नेता चुनिए। सन् १९६७ बनेको बाममोर्चा सहयोगमा बनेको संयुक्त मोर्चा सरकारमा ज्योती बुस गृहमन्त्री बने तर माओवादी आन्दोलनको कारण राज्यका राष्ट्रपति शासन लागू गरियो र त्यहाँका सरकार विघटन भयो। यस पछि सन् १९७७ चुनाबमा जब बाममोर्चालाई विधानसभाका पूर्ण बहुमत प्राप्त गर्‍यो ज्योती बुस मुख्यमन्त्री पदका सर्वमान्य उम्मेदवारका रुपमा देखिए। ऐतिहासिक मुख्यमन्त्रीयसपछिको समय इतिहास हो। उनले लगातार २३ वर्षसम्म पश्चिम बंगालको मुख्यमन्त्रीको रुपमा काम गरे। बसु सरकारको राज्यका कयौं उपलब्धी हासिल गर्‍यो। त्यो मध्य एक हो माओवादीका आन्दोलनबाट बंगलामा उत्पन्न अस्थिरतालाई राजनीतिक स्थिरतामा परिवर्तन गर्न सफलता प्राप्त गर्नु।

उनका सरकरका अर्को उल्लेखनीय काम हो भूमिसुधार, त्यो कुरा अन्य राज्यका किसानका लागि अहिले पनि सपनाका रुपमा रहेको छ। ज्योति बसुको सरकारले जमिन्दार र सरकारी नियन्त्रणमा रहेको जमिनको स्वामित्वका हक करिब १० लाख भूमिहीन किसानलाई दिए। त्यसले ग्रामिण क्षेत्रको गरिब हटाउन धेरै हदसम्म सफलता प्राप्त गर्‍यो। ज्योति बसुको सरकारमा कमजोरी नभएको होइन। जस्तो की पटक-पटक हुने हड्तालका गर्ने ट्रेड युनियनमाथि कारवाही गर्न उनका सरकार असफल रह्यो। यसको कारण उद्योग क्षेत्रमा उपलब्धी हासिल गर्न सकेन्न र विदेशी लगानीलाई आकर्षित गर्न सकेनन्। ज्योती बसुको यो सरकारले कर्नाटक र आन्ध्र प्रदेशको सरकारको जस्ता प्रविधी रुपमा दक्ष मानिसलाई उपयोग गरेर राज्यलाई सूचना प्रविधि उद्योगको पनि स्थापना गर्न सकेनन्। पार्टीमा विवादबसुको सरकारले विदेशी लगानीको सयौं सम्झौता पत्र(MOU)मा हस्ताक्षर गर्‍यो तर त्यसमध्ये केही मात्रै कार्यान्वयनमा आए किनभने मजदुर संगठन यसको पक्षमा थिएन्। यसका लागि ज्योति बसु आफ्नो सरकारको अन्तिम मन्त्रिपरिषदको बैठकमा समेत लड्दै रहे। ज्योति बुसलाई एउटा कट्टर कम्युनिष्ट नेतामा भन्दा पनि आश्चर्यजनक समाजवादी नेताको रुपमा लिने गरिन्छ। राजनीतिक विश्लेषक सब्यसाची बसु राय चौधरीले भने, ...ज्योति बसुले साम्यवादलाई सम्मानित बनाए।

'ज्योति बुसको राजनीतिक जीवनलाई नजिकबाट अध्ययन गरेका विश्लेषक तथा अंग्रेजी पत्रिका ...टेलिग्राफ' का राजनीतिक सम्पादक आशित चक्रवर्तीले भने, ...बसु कम्युनिष्ट कम र व्यावहारिक धेरै देखिन्थे, एक समाजिक प्रजातान्त्रिक तर उनका सफलता के संकेत गर्दछ भन्ने समाजिक लोकतन्त्रको भविष्य छ तर साम्यवादीको होइन।'तर उनको यो सफलता अझै बढी हुने थियो यदि उनका दलको केन्द्रीय समितिले उनलाई सन् १९९६ मा केन्द्रमा बन्ने गठबन्धन सरकारके नेतृत्व गर्ने अनुमति दिएको छ। ज्योति बसुले पछि पार्टीको यो निर्णयलाई एउटा ...ऐतिहासिक गल्ती' बताएका थिए।

ज्योती बसु

जन्म : सन् १९१४ जुलाई ८राजनीतिमा

राजनीतिमा प्रवेश : - सन् १९३० मा कम्युनिष्ट पार्टी अफ इण्डियाको सदस्य

राजनीतिमा जीवन : -

- सन् १९५२ देखि सन् १९५७ सम्म पश्चिम बंगाल क्षेत्रका सचिव

- सन् १९४६ मा पहिलो पटक बंगाल विधानसभामा निर्वाचित

- सन् १९५२, १९५७, १९६२, १९६७, १९६९, १९७७, १९८२, १९९१ र १९९६ मा विधानसभाका सदस्य।

- सन् १९५७ देखि सन् १९६७ सम्म विपक्षी दलको नेता

- सन् १९७७ जुन २१ मा पश्चिम बंगालको मुख्यमन्त्री

- स्वास्थ्यको कारण सन् २००० नोभेम्बर ६ मा मुख्यमन्त्रीको पद त्याग

(बीबीसी Hindi)